Ανάκτορα του Γαλερίου - Πλατεία Ναυαρίνου... Εκεί όπου ο υπέροχος φοιτητόκοσμος της Θεσσαλονίκης δίνει σήμερα τα ραντεβού του και οι νεανικές παρέες "ζωντανεύουν" τα ερείπια του ανακτόρου του Γαλερίου.
Από τα περίλαμπρα κτίρια όμως, μέρος της δόξας του καίσαρα, ένα μικρό μόνο τμήμα τους αποκαλύπτεται σε αυτή την πλατεία. Το υπόλοιπο συνεχίζεται κάτω από τον πεζόδρομο και τις γύρω οικοδομές που την περιβάλλουν, αναμένοντας την πιθανή αποκάλυψή τους κάποτε στο μέλλον.
Στα τέλη του 3ου αιώνα μ.Χ., όταν ο Γάιος Γαλέριος Μαξιμιανός ανέρχεται στο αξίωμα του Καίσαρος μέσω της επιτυχημένης στρατιωτικής του σταδιοδρομίας αλλά και του γάμου του με την κόρη του Αυγούστου Διοκλητιανού, επιλέγει τη Θεσσαλονίκη ως διοικητικό και θρησκευτικό κέντρο της επικράτειάς του.
Εκεί ανεγείρει ένα τεράστιο ανακτορικό συγκρότημα: τη Ροτόντα, την Αψίδα, τον Ιππόδρομο και το Ανάκτορο.
Καταλαμβάνει έκταση 150 στρεμμάτων περίπου και εκτείνεται από τη Ροτόντα ως τη θάλασσα και από το ανατολικό τείχος της πόλης ως την περιοχή μεταξύ της σημερινής πλατείας Ναυαρίνου και της Αγίας Σοφίας.
Η εγκατάσταση του Γαλερίου στην πόλη επιβεβαιώνεται από την έναρξη λειτουργίας αυτοκρατορικού νομισματοκοπείου, ενώ τη μεγάλη του νίκη επί των Περσών, από την οποία επέστρεψε νικητής στη Βαλκανική και ήταν εν μέρει υπεύθυνη για την άνοδό του στα ανώτατα αξιώματα, επιβεβαιώνουν οι ανάγλυφες παραστάσεις της θριαμβικής αψίδας (Καμάρα) που σώζεται στην Θεσσαλονίκη.
Η ανασκαφική έρευνα, η οποία διενεργήθηκε κατά τις δεκαετίες του '50 και του '60 όταν ο δήμος αποφάσισε τη διαμόρφωση της πλατείας, έφερε στο φως το νοτιοανατολικό τμήμα του ανακτόρου.
Συγκεκριμένα ένα κεντρικό περιστύλιο αίθριο, περιβαλλόμενο κατά τις τρεις πλευρές του από δωμάτια αλλά και από διαδρόμους με ψηφιδωτά δάπεδα. Στη νότια και δυτική στοά του περιστυλίου μάλιστα ύστερα από έναν καταστρεπτικό σεισμό του 5ου αιώνα κατασκευάστηκαν δάπεδα με μαρμάρινες πλάκες και χονδροψηφιδωτό.
Ενα διώροφο καμαροσκεπές κτίσμα αποκαλύφθηκε εξάλλου ανάμεσα στο μικρό περιστύλιο και στον ιππόδρομο, καθώς και μνημειακή Βασιλική, μια αίθουσα για τις επίσημες ακροάσεις.
Στο νοτιοανατολικό τμήμα υπάρχουν τα Λουτρά, όπως αποδεικνύει η καμαροσκέπαστη δεξαμενή, και ένας μεγάλος αριθμός αγωγών διαφόρων τύπων, διαστάσεων και κατευθύνσεων.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το Οκτάγωνο, το οποίο αποκαλύφθηκε το 1950 από τον αρχαιολόγο Χ. Μακαρόνα. Πρόκειται για μια περίκεντρη αίθουσα με οκταγωνική κάτοψη και με λαμπρή εσωτερική διακόσμηση, αλλά με χρήση κατά την αρχαιότητα, άγνωστη σήμερα, παρ' ότι εικάζεται ότι μπορεί να λειτουργούσε ως αίθουσα θρόνου ή ναός. Το βέβαιο όμως είναι ότι ο προθάλαμος του Οκταγώνου επικοινωνούσε μέσω ενός πρόπυλου και ενός δεύτερου μεγάλου περιστυλίου με τη θάλασσα.
Στο βόρεια του ανακτόρου υπήρχε το θριαμβικό τόξο του Γαλερίου (Καμάρα), η οποία διαθέτει πληθώρα παραστάσεων απο τις στρατιωτικές επιτυχίες του Γαλέριου. Πιθανόν να αποτελούσε μια μνημειακή πύλη, για τη βόρεια είσοδο του ανακτορικού συγκροτήματος.
Στον ίδιο άξονα, λίγο πιο βόρεια, κατασκευάστηκε ένα κυκλικό κτήριο, η Ροτόντα, ως μαυσωλείο του Γαλέριου. Σήμερα είναι Ναός του Αγίου Γεωργίου.
Το ανατολικότερο τμήμα του συγκροτήματος συμπληρώνεται με τον Ιππόδρομο, ο οποίος αποτελούσε πόλο έλξης των πολιτών ως κέντρο ψυχαγωγίας και κοινωνικής δραστηριότητας. Σώζεται εντελώς αποσπασματικά. Εκεί έγινε η σφαγή των θεσσαλονικέων το 390 μ.Χ. μετά από διαταγή του αυτοκράτορα θεοδοσίου, γεγονός που σήμανε και το τέλος της λειτουργία του.
Τέλος, όπως έχει αποδειχθεί από την ανασκαφική έρευνα, σε όλη την έκταση του αρχαιολογικού χώρου υπάρχουν και πρωιμότερες φάσεις του ανακτόρου με τοιχογραφίες και ψηφιδωτά.
Συγκεκριμένα ένα κεντρικό περιστύλιο αίθριο, περιβαλλόμενο κατά τις τρεις πλευρές του από δωμάτια αλλά και από διαδρόμους με ψηφιδωτά δάπεδα. Στη νότια και δυτική στοά του περιστυλίου μάλιστα ύστερα από έναν καταστρεπτικό σεισμό του 5ου αιώνα κατασκευάστηκαν δάπεδα με μαρμάρινες πλάκες και χονδροψηφιδωτό.
