Στις 14 Σεπτεμβρίου η Εκκλησία μας γιορτάζει την παγκόσμια Ύψωση του τιμίου και ζωοποιού Σταυρού.
Η ανεύρεση του Τιμίου Σταυρού από την βασιλομήτωρ Ελένη, αναφέρεται από ...
πολλούς ιστορικούς της πρωτοβυζαντινής περιόδου (Σωκράτης, Σωζόμενος Θεοδώρητος, Ρουφίνος και Αμβρόσιος). Σύμφωνα με τις ιστορικές μαρτυρίες, ο αυτοκράτωρ Αδριανός είχε οικοδομήσει επί του τάφου του Ιησού Χριστού ειδωλολατρικό ναό αφιερωμένο στην Αφροδίτη. Η Αγία Ελένη γνωρίζοντας αυτήν την παράδοση κατεδάφισε τον ναό και κάτω από τα θεμέλιά του βρήκε τρεις σταυρούς.
Προκειμένου να διαπιστωθεί ποιός σταυρός ήταν εκείνος Του Ιησού Χριστού, ο πατριάρχης Ιεροσολύμων Μακάριος, ακούμπησε το σώμα μίας ευσεβέστατης νεκρής γυναίκας διαδοχικά και στους τρεις σταυρούς. Μόλις το νεκρό σώμα της γυναίκας ακούμπησε τον Τίμιο Σταυρό αναστήθηκε!
Την επομένη, την 14η Σεπτεμβρίου του 335μ.Χ. έγινε η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού σε περιφανές μέρος για να μπορούν να τον δουν και να τον προσκυνήσουν όλοι οι περιχαρείς πιστοί.
Τρεις αιώνες μετά, ο αυτοκράτωρ Ηράκλειος ύψωσε για δεύτερη φορά τον Τίμιο Σταυρό, τον οποίο επανέφερε στα χέρια των Ορθοδόξων μετά από 14 χρόνια κατοχής Του από τους Πέρσες. Αυτό πραγματοποιήθηκε το έτος 628 μ.Χ. από τον πατριάρχη Ζαχαρία.
Ύψωση ονομάστηκε, γιατί οι πατριάρχες ύψωσαν, αναπαριστώντας τρόπον τινά τη στιγμή τής Σταυρώσεως, τον τίμιο Σταυρό σε επίσημη Ι.Ακολουθία, προκειμένου να τον δει, και στη συνέχεια προσκυνήσει, ο «λαός τού Θεού».
Τι δηλώνει για τη ζωή μας
Η Ύψωση δηλώνει τη διαρκή υπόμνηση (θέα) τού μυστηρίου τού Σταυρού.
Καθημερινό σταύρωμα σημαίνει αδιάλειπτο πνευματικό αγώνα κατά των παθών και των σατανικών πειρασμών. Η ψυχική αυτή (σταυρική) θυσία διενεργείται στο κέντρο της καρδιάς μας (Γολγοθάς), όπου ο νους μεταβάλλεται σε βωμό Αγίας Τραπέζης και ολόκληρο το σώμα μας σε Ναό τού Αγίου Πνεύματος. «Αυτοί που ανήκουν στο Χριστό», λέει ο Ι. Χρυσόστομος, έχουν σταυρώσει τη σάρκα τους με τα πάθη και τις επιθυμίες της, όπως ακριβώς κάποιος θα έλεγε, αυτοί έχουν δείξει ότι η σάρκα έχει καταστεί ανίκανη και ανενεργής για αμαρτωλές πράξεις. Έχουν παλέψει μαζί της τόσο αποτελεσματικά, ώστε έχει καταστεί γι’ αυτούς υπεράνω παθών και επιθυμιών...όταν ένας άνθρωπος είναι καρφωμένος σε ένα σταυρό και έχει τρυπηθεί με εκείνα τα καρφιά, αυτός είναι τσακισμένος – διαλυμένος απ’ τον πόνο και βασανισμένος, ούτως ειπείν, σε κάθε ίνα της ύπαρξής του. σε αυτήν την κατάσταση αυτός δε θα μπορούσε να ενοχλείται από τις επιθυμίες της σάρκας, αλλά κάθε πάθος και πονηρή επιθυμία θα τρεπόταν σε άτακτη φυγή από τον πόνο, που δεν αφήνει τόπο για εκείνα τα πάθη» (4η Κατήχηση).
Έτσι, καθημερινή ύψωση του προσωπικού μας σταυρού σημαίνει εμφάνεια (διαρκής ορατότητα, αναγνωρισιμότητα και παραδοχή) των (συνειδητών και ασυνείδητων) ενοχών, υπαρξιακών κρίσεων και εσωτερικών μας συγκρούσεων. Η θεατότητα (ύψωση) των προσωπικών μας προβλημάτων είναι αναγκαία, γιατί χωρίς την ανάδειξη και ανάδυση του προβλήματος (εξ-ομολόγηση) δεν είναι δυνατή καμία αυτο- ή ετερο- διάγνωση και άρα θεραπεία.
Ο πόνος («σταυρός») τού άθεου παραμένει αγιάτρευτος, αφού αρνείται στρουθοκαμηλικά όχι μόνο την Ανάσταση και Ύψωση του Χριστού (άρα και τη δική του), αλλά και αυτή τη «σταύρωση» τη δική του (αβεβαιότητα, αγωνία, πόνο, θάνατο).
Ο Κλήμης ο Αλεξανδρέας (ΒΕΠΕΣ 7, 72) γράφει χαρακτηριστικά ότι ο σταυρωμένος Κύριος γίνεται «σπονδοφόρος» τής ψυχής μας, ειρηνεύοντας τις ασυνείδητες συγκρούσεις μας. Ενώ σαν αλεξικέραυνο ο σταυρός γειώνει τις αμαρτίες μας, ταυτόχρονα σαν βίντσι μας ανεβάζει στον ουρανό (Ιγνάτιος ο Θεοφόρος, Προς Εφεσ. ΙΧ, Ι).
Όσο θυσιάζεται ο Θεάνθρωπος, τόσο δοξάζεται η Εκκλησία, που είναι το Σώμα Του.
Όσο αυτο-προσφέρεται (κενώνεται) ο άνθρωπος, τόσο ο ίδιος «πληρούται», αφού μόνο ένας «σταυρωμένος» μπορεί να υψωθεί!
Όσο νεκρώνονται (σταυρώνονται) τα πάθη μας, τόσο δυναμώνει το πνεύμα μας.
Όσο καθημερινά σταυρωνόμαστε («θανατούμεθα»), τόσο αληθινά ζούμε: «Ο ευρών την ψυχήν αυτού απολέσει αυτήν, και ο απολέσας την ψυχήν αυτού ένεκεν εμού ευρήσει αυτήν» (Ματθ. 10, 38-39)!
Τότε το «παθείν» (ο σταυρός) μας μεταβάλλεται σε χριστιανικό μαρτύριο, όπως συνέβη με τον ένα εκ των δυο ληστών. Γι’ αυτό, κάτω από κάθε αγία Τράπεζα τίθενται λείψανα Αγίων, ώστε συνεχώς να δείχνεται ότι η «δύναμη» της Εκκλησίας «εν ασθενεία τελειούται» (Β’ Κορ. 12, 9). Έτσι, λοιπόν, όσο θεάται, υψούμενος ο Σταυρός, τόσο απομακρύνεται ο θάνατος: «θανάτω θάνατον πατήσας»!
Έφαγαν οι Πρωτόπλαστοι από το «δένδρο τής γνώσης τού καλού και του κακού» και ασθένησαν πνευματικά; Τρώμε εμείς σήμερα από το ξύλο τού Σταυρού (το σώμα και το αίμα τού Κυρίου) και θεραπευόμαστε πνευματικά: «Ξύλω γαρ έδει το ξύλον ιάσασθαι» (Δοξαστικό του μεγάλου Εσπερινού).
Όσο έβλεπαν οι Εβραίοι το χάλκινο φίδι, που είχε κρεμάσει ο Μωυσής πάνω στο ραβδί του, σχηματίζοντας το σχήμα τού σταυρού και το οφιοειδές γράμμα S, τόσο παρέμεναν άτρωτοι από τα δήγματα των φιδιών (Αριθμ. 21, 9).
Όσο υψώνει ο ιερέας τον άρτο στην Προσκομιδή, τόσο περισσότερο καταδεικνύεται η Σταύρωση του Κυρίου.
Η ύψωση του προσωπικού μας σταυρού παρέχει ελπίδα και θάρρος για να συνεχίσουμε τον υπόλοιπο (ψυχοπνευματικό) αγώνα τής ζωής, αφού μας θυμίζει ότι με τη σταυρική θυσία τού Υιού (Θ. Λόγου) επήλθε η καταλλαγή μας με τον Θεό, και άρα η νίκη (ψυχοσωματική σωτηρία) τού ανθρώπου.
Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι η 14η Σεπτεμβρίου ήταν για το Βυζάντιο επέτειος πολιτικής νίκης, εξαιτίας τόσο τού «εν τούτω νίκα» τού Μ. Κωνσταντίνου, όσο και της ανάκτησης του Σταυρού από τους Πέρσες.
Πράγματι, στην εορτή τής Υψώσεως υπολανθάνει μια πολεμική ψυχολογία. Έτσι, η Ύψωση του Σταυρού λειτουργούσε για τους Βυζαντινούς ως κίνητρο υπαρκτικής ανάστασης και πολιτικής επ-αναβίωσης.
Συνεπώς, η σταυρική Ύψωση δηλώνει θεολογικά την πρόγευση μιας νίκης, που επιτυγχάνεται μέσα από το «παθείν» και τον θάνατο. Η «νίκη» αυτή, που μας χάρισε ο Χριστός, δεν είναι μια νίκη ηθική, νομική ή «πνευματική», αλλ’ οντολογική, αναφέρεται δηλ. σε ολόκληρη την κτίση ως η καθ-ολική σωτηρία της.
Ενώ προχριστιανικά ο «σταυρός» προκαλούσε φθορά και θάνατο, μετά Χριστό, καθίσταται «θεραπεία τής κτίσεως» (Μ. Αθανάσιος).
Κατά τον άγιο Ειρηναίο (MPG 7, 1086), ο Κύριος με τους ήλους τού σταυρού καθάρισε την άγρια γη. Επίσης, κατά τον Μ. Αθανάσιο (ΒΕΠΕΣ 30, 95. 112), η Σταύρωση του Κυρίου καθάρισε τον αέρα και κάθε μέρος τής κτίσεως. Τούτο εφαρμόζει η Εκκλησία στον (μικρό) αγιασμό και στον αγιασμό των υδάτων κατά τη γιορτή των Θεοφανείων.
Έτσι, πανηγυρίζουμε (γιορτάζουμε) σήμερα το κατόρθωμα του «Σταυρού», του οποίου αναστάσιμη χρήση έκανε πρώτος ο Κύριος. Ενώ δηλ. πρόκειται για θυσία, αισθανόμαστε χαρά. Πρόκειται για το φαινόμενο της ιερής αμφιθυμίας: «Αυτόν ασπασώμεθα τη χαρά και τω φόβω, φόβω δια την αμαρτίαν, ως ανάξιοι όντες, χαρά δε δια την σωτηρίαν, ην παρέχει τω κόσμω» (Δοξαστικό των Αίνων του Σταυρού).
Τέλος, επειδή η Χάρη τού Σταυρού δεν λειτουργεί αυτόματα, πάγια και μαγικά, επιβάλλεται και η από μέρους μας (συνεργιακώς) ασκητική «θυσία»:
ψυχική (νήψη, εγρήγορση, προσευχή),
σωματική (νηστεία, εγκράτεια)
και υλική (φιλανθρωπία).
