Μέσα στο Κάστρο διαμορφώνονται δύο ακροπόλεις. Στη βορειοανατολική ακρόπολη, ήταν κτισμένα τα ανάκτορα των βυζαντινών ηγεμόνων της πόλης. Σήμερα στην κορυφή της δεσπόζει το τζαμί του Ασλάν πασά (1618).Η δεύτερη ακρόπολη νοτιοανατολικά, είναι γνωστή ως Ιτς-Καλέ, δηλ. εσωτερικό φρούριο. Στο κέντρο της και στη θέση που βρισκόταν το 19ο αι. τα σεράγια του Αλή πασά υπάρχει το Βυζαντινό Μουσείο και κοντά σε αυτό το Φετιχιέ τζαμί (1795) και ο τάφος του Αλή πασά.
Μέσα στο Κάστρο και ανάμεσα στα σπίτια του οικισμού σώζεται το Σουφαρί Σαράι, (σχολή ιππικού του Αλή πασά), η Τουρκική βιβλιοθήκη, η Εβραϊκή συναγωγή , τα ερείπια του βυζαντινού Λουτρού, το σπίτι του Πασά Καλού (στα τείχη του Κάστρου). Μάρτυρες του βυζαντινού παρελθόντος είναι επίσης ο λεγόμενος πύργος του Βοημούνδου στην νοτιοανατολική ακρόπολη και ο πύργος του Θωμά, δεξιά της κεντρικής πύλης του Κάστρου.
Οι απαρχές του Ιερού, που είναι γνωστό για την πανελλήνια ακτινοβολία του, ανάγονται στην εποχή του Χαλκού(2600-1200 π.Χ.). Αρχικά το Ιερό ήταν υπαίθριο και λατρευόταν σε αυτό η Μεγάλη Θεά, θεότητα της γονιμότητας και της ευφορίας, η οποία αργότερα αντικαταστάθηκε από...
τη λατρεία του Δωδωναίου Δία. Οι ιερείς έλεγαν τους χρησμούς ακούγοντας τους ήχους των τριπόδων που υπήρχαν γύρω από τη Φηγό, την ιερή βελανιδιά του Δία. Προς τιμήν του γινόταν τα Νάια, ονομαστοί πανελλήνιοι αγώνες.Τον 4ο αι. π.Χ. άρχισε να κτίζεται ο πρώτος ναός, η "Ιερά Οικία". Ωστόσο το Ιερό ανακαινίστηκε ριζικά τον 3ο αι. π.Χ. επί βασιλέως Πύρρου.Τότε κτίστηκαν το Πρυτανείο, το Βουλευτήριο και το Θέατρο, που είναι ένα από τα μεγαλύτερα αρχαία θέατρα (περίπου 17.000 θέσεων). Το ιερό καταστράφηκε το 219 π.Χ. από τους Αιτωλούς και αργότερα το 167 π.Χ. από τους Ρωμαίους.
Η Ιερά Οικία (Ναός Διός, Κτίριο Ε1). Διαστάσεις 20.80 Χ 19.20 μ. Παρουσιάζει τέσσερις τουλάχιστον οικοδομικές φάσεις. Η αρχαιότερη μορφή του ιερού δεν γνωστή. Αρχικά ήταν υπαίθριο με ένα κύκλο χάλκινων λεβήτων σε τρίποδες γύρω από την ιερή βαλανιδιά. Ο πρώτος ναός κτίστηκε στις αρχές του 4ου π.Χ. αιώνα. Ακολούθησαν επεκτάσεις και διορθωτικές επεμβάσεις κατά τον 4ο, 3ο και 2ο π.Χ. αιώνα.
Το Θέατρο, από τα μεγαλύτερα της Ελλάδας, με χωρητικότητα περίπου 18.000 ατόμων. Κατασκευάστηκε τον 3ο π.Χ. αιώνα επί Πύρρου. Τα κυριότερα τμήματά του ήταν το κοίλο, η ορχήστρα, η δωρική στοά και ξύλινο προσκήνιο. Καταστράφηκε το 219 π.Χ. από τους Αιτωλούς. Στα τέλη του 3ου π.Χ. αιώνα αποκαταστάθηκε και συμπληρώθηκε. Καταστράφηκε το 167 π.Χ. από τον Αιμίλιο Παύλο. Τον 1ο π.Χ. αιώνα λειτουργούσε σαν αρένα.
Το Βουλευτήριο (Κτίριο Ε2). Αποτελείται από αίθουσα διαστάσεων 43.60 Χ 32.35 μ. και δωρική στοά στην πρόσοψη. Κατασκευάστηκε στα τέλη του 4ου ή αρχές του 3ου π.Χ. αιώνα. Ανοικοδομήθηκε μετά την πυρπόλησή του από τους Αιτωλούς το 219 π.Χ. και μετά την καταστροφή του από τους Ρωμαίους (167 π.Χ.). Επισκευάστηκε επί Αυγούστου και λειτουργούσε ως τα τέλη του 1ου π.Χ. αιώνα.
Το Στάδιο. Δεν είναι πλήρως ανασκαμμένο. Είναι από τα λίγα αρχαία στάδια με λίθινα καθίσματα (21 ή 22 σειρές). Είναι σύγχρονο με τη δεύτερη οικοδομική φάση του θεάτρου (τέλη 3ου π.Χ. αιώνα). Η Ακρόπολη. Βρίσκεται στην κορυφή του λόφου και περιβάλλεται από πολυγωνικό τείχος του 4ου π.Χ. αιώνα, περιμέτρου περίπου 750 μ. Το τείχος ενισχύεται κατά τόπους με ορθογώνιους πύργους. Διακρίνονται τρεις πύλες. Στο εσωτερικό του τείχους διακρίνονται θεμέλια κτιρίων και υπόγεια δεξαμενή νερού λαξευμένη σε βράχο.
Το Πρυτανείο(Κτίριο Μ). Ορθογώνιο οικοδόμημα του 4ου π.Χ. αιώνα, διαστάσεων 17.30 Χ 10.70 μ. Είναι το αρχαιότερο κτίριο του ιερού μετά την "Ιερά Οικία." Χρησίμευε ως κατάλυμα των ιερέων του Δία ή των ηγεμόνων του Κοινού των Μολοσσών. Καταστράφηκε το 219 π.Χ. από τους Αιτωλούς.
Μόλις τέσσερα χιλιόμετρα από τα Γιάννενα στο δρόμο που πάει για Μέτσοβο-Τρίκαλα, θα συναντήσετε το γραφικό χωριό Πέραμα. Εκεί σας περιμένει για να τον ανακαλύψετε ένας μυθικός κόσμος πέρα από τη φαντασία σας. Το Σπήλαιο Περάματος δημιουργήθηκε πριν από 1.500.000 χρόνια στο εσωτερικό του λόφου Γκορίτσα, πάνω ακριβώς από το χωριό. Ανακαλύφθηκε το 1940 από κατοίκους του Περάματος και το 1956 οι σπηλαιολόγοι 'Aννα και Ιωάννης Πετρόχειλος ξεκίνησαν την εξερεύνησή του. Το πραγματικό αυτό στολίδι είναι γνωστό για την ποικιλία των σταλακτιτών και σταλαγμιτών που διαθέτει και συγκαταλέγεται στα καλύτερα σπήλαια του κόσμου. Σε όλο το μήκος της διαδρομής, που είναι 1.500 μέτρα περίπου, θα συναντήσετε πολλές αίθουσες με ιδιαίτερα πλούσιο διάκοσμο. Θα δείτε επίσης απολιθωμένα οστά και δόντια από ένα σπάνιο είδος αρκούδας, τηςσπηλαίας άρκτου, που βρέθηκαν εκεί για πρώτη φορά. Ο ξεναγός σας θα σας εξηγήσει πώς δημιουργήθηκε το Σπήλαιο και θα σας αναφέρει τα ονόματα που έδωσε το ζεύγος Πετροχείλου στους μοναδικούς σχηματισμούς και τις αίθουσες που θα βλέπετε. Το Σπήλαιο όμως σας προκαλεί να βάλετε τη φαντασία σας να δουλέψει για να βρείτε μόνοι σας αντιπροσωπευτικά ονόματα ανάλογα με το τι θυμίζει ο κάθε σχηματισμός στον καθένα σας προσωπικά. Ο πλούτος των μορφών και των χρωμάτων, η ποικιλία των σχηματισμών και η μεγαλοπρέπειατου χώρου δε μπορούν παρά να σας συγκινήσουν.
Το μικρό αυτό κομμάτι γης μέσα στην Λίμνη των Ιωαννίνων δεν ξεπερνά τα 800 μέτρα σε μήκος και τα 500 μέτρα σε πλάτος. Πάνω του φιλοξενεί Κοινότητα με 110 περίπου σπίτια, Βυζαντινές Μονές και τον χώρο στον οποίο σκοτώθηκε ο Αλής ο Τεπελενλής, Πασάς στα Γιάννενα από το τέλος το 18ο αιώνα έως τις αρχές το 19ο αιώνα. Σχετικά με την εξ'αρχής ύπαρξη του Νησιού τα ιστορικά δεδομένα δεν είναι πλούσια. Τα Βυζαντινά και Μεταβυζαντινά μνημεία που σώζονται μέχρι σήμερα είναι κύριως αυτά που δίνουν στοιχεία για την Ιστορία του Νησιού από το 13ο αιώνα έως τις αρχές του 19ου αιώνα. Και οι δύο περίοδοι ταυτίζονται με τις δύο περιόδους ακμής των Ιωαννίνων. Τον 13ο αιώνα ιδρύθηκε το Δεσποτάτο της Ηπείρου με πρωτεύουσα την 'Αρτα και για λίγο καιρό ως πρωτεύουσα ήταν τα Γιάννενα ενώ η περίοδος του Αλή Πασά ήταν αυτή που έκανε την Ήπειρο επίκεντρο της Ευρωπαϊκής πολιτικής. Η ύπαρξη Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μονών είναι τα μόνο μνημεία που μπορούν να δώσουν "πληροφορίες" για την ιστορική συνέχεια του Νησιού. Από τις σημαντικότερες μονές του νησιού είναι:η μονή του Αγίου Νικολάου των Φιλανθρωπηνών και η μονή του Αγίου Παντελεήμονος.
Τα Ιωάννινα ή Γιάννενα ή Γιάννινα είναι η πρωτεύουσα και μεγαλύτερη πόλη του νομού Ιωαννίνων και της Ηπείρου . Η επίσημη ονομασία του ΟΤΑ είναι Δήμος Ιωαννιτών και συμπεριλαμβάνει τα γειτονικά χωριά. Ο κάτοικος ονομάζεται Ιωαννίτης, Ιωαννήτισσα, ή κοινώς Γιαννιώτης και Γιαννιώτισσα.)
http://www.n-ioanninon.gr
